ضمن تعریف معاونت در جرم و ارکان آن مختصر به تفاوت معاونت در جرم و شرکت در جرم خواهیم پرداخت.

ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی چنین مقرر می‌دارد: « اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:

الف- هرکس دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم گردد.

ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.

پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.

تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف‌تر محکوم می‌شود.»

پس از تعریف معاونت در جرم و ارکان تحقق آن توسط قانونگذاری ذکر چند نکته لازم است.

۱-معاون جرم، شخصی است که در عملیات اجرائی جرم دخالتی ندارد و با رفتارهایی مانند تسهیل در جرم، تحریک، تطمیع، تهدید و غیره در ارتکاب جرم دخالت می‌کند و زمانی رفتار معاون جرم است که رفتار و عمل مباشر جرم باشد. ولی از ارکان شرکت در جرم مداخله در عملیات اجرائی است و شرکت در جرم، ناظر به حالتی است که عنصر مادی یا همان عملیات اجرائی با همکاری ۲ نفر یا بیشتر باشد و شرکای جرم فاعل مستقل هستند و به مجازات فاعل جرم محکوم می‌شوند.

۲- معاونت با رفتار مثبت یا فعل تحقق می‌یابد و نه با ترک فعل ولی استثنا در چند مورد قانونگذار سکوت و ترک فعل را امکان‌پذیر دانسته است مانند تبصره ۲ ماده ۲ قانون اخلالگران در نظام اقتصادی کشور: «…. هر یک از مسئولان ذیربط که از این جرم آگاه شده ولیکن با سکوت و خودداری از انجام اقدامات لازم، به تحقق جرم کمک کنند، معاون در جرم به حساب می‌آیند» یا تبصره ۱ ماده ۱۴ قانون مبارزه با تأمین مالی تروریسم:

«… اشخاص و نهادهای مقرر در قانون موظفند عملیات مشکوک به تأمین مالی تروریسم به شورای عالی مبارزه با پولشویی گزارش کنند و اگر عالماً و عامداً و برای تسهیل ارتکاب جرم از انجام این وظیفه قانونی امتناع کنند، معاون جرم محسوب می‌شوند.

ولی شرکت در عملیات اجرائی جرم لزوماً با فعل مثبت تحقق نمی‌یابد و شرکت در جرم با ترک فعل هم تحقق پیدا می‌کند. مانند پرستاران در شیفت کاری از دادن دارو به بیمار خودداری کنند و موجبات مرگ او شوند شریک در جرم محسوب می‌شوند یا مثلا پرستاری شیر اکسیژن بیمار را ببندد و پرستار دیگری با علم به این موضوع به عمد هیچ اقدامی انجام ندهد یکی با فعل مثبت و دیگری با فعل منفی، موجبات مرگ بیمار را فراهم آورده‌اند و شریک در جرم محسوب می‌شوند.

۳-تقدم یا اقتران زمانی از دیگر شرایط تحقق معاونت در جرم محسوب می‌گردد بدین مفهوم است که معاونت در جرم باید قبل یا همزمان با عملیات اجرائی جرم باشد.

۴-وحدت قصد میان مباشر و معاون باید وجود داشته باشد تا معاونت تحقق یابد. مثلا فردی چاقویی در اختیار شخصی قرار می‌دهد که دیگری را تهدید نماید ولی او به جای تهدید دیگری را به قتل می‌رساند در اینجا معاونت در قتل محقق نمی‌شود و باید به قدر متیقن اکتفا کرد و باید تفسیر به معاونت در تهدید بشود.

۵-بدلیل اینکه وحدت قصد میان مباشر و معاون در معاونت در جرم ضرورت دارد نتیجه حاصل می‌گردد معاونت در جرم در جرائم عمدی متصور است و در جرائم غیرعمدی راه ندارد و شرکت در جرم در جرائم غیرعمدی امکانپذیر است.

همچنین باید گفت: هرچند معاونت با رفتار منفی تحقق پیدا نمی‌کند اما معاونت در ترک فعل امکان پذیر است و برخی دیگر از مصادیق معاونت در جرم مستقلا یک جرم محسوب می‌شوند حتی اگر جرم اصلی اتفاق نیفتد مانند تحریک نظامیان به فرار یا تسلیم شدن در برابر دشمن و یا تحریک مردم به جنگ و کشتار که جرم مستقل هستند. همچنین تعدد مصادیق معاونت، موجب تعدد جرم نیست مثلا فردی هم وسائل جرم را فراهم می‌کند و هم تشویق، نمی‌توان جرم او را تشدید کرد.

لذا در خصوص معاونت در جرم و شرکت در جرم سخن فراوان است …